«Το τίμημα της ανισότητας»

του Μαυροζαχαράκη Μανόλη

Κοινωνιολόγος - Πολιτικός Επιστήμονας

   Δεδομένης της αυξανόμενης κοινωνικής ανισότητας στην Ευρώπη, ο James Galbraith καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Austin - Τexas προειδοποιεί για τους συνοδευτικούς κινδύνους που ενέχει το εγχείρημα να τεθεί η κρίση υπό έλεγχο μέσω της επιβολής οριζόντιων περικοπών στα συστήματα κοινωνικής ασφάλειας και στις δημόσιες δαπάνες των χρεωμένων χωρών της περιφέρειας.

   Με άλλα λόγια ο καθηγητής θεωρεί ότι η επιχείρηση οικονομικής εξυγίανσης μέσω λιτότητας προκαλεί το φαινόμενο μιας νέας φτωχοποίησης του πληθυσμού, με επακόλουθο το δυναμικότερο κομμάτι των κοινωνιών να ωθείται προς την περιθωριοποίηση ή προς την μαζική μετανάστευση. Κατά συνέπεια υποβαθμίζεται ακόμα περισσότερο η παραγωγική βάση, η ποιότητα της δημόσιας διοίκησης και της οικονομίας και παράλληλα πολλαπλασιάζεται το ήδη υψηλό κοινωνικό στρες, λόγω της πτώσης του βιοτικού επιπέδου, με αποτέλεσμα την αυξημένη βία, ιδίως ενάντια στους μετανάστες. Εάν το φαινόμενο αυτό διαχυθεί δεν θα οδηγήσει μόνο στην ένταση των κοινωνικών συγκρούσεων αλλά ακόμα και στην ολοκληρωτική κατάρρευση της συνταγματικής τάξης.

   Κατά μια έννοια λοιπόν ο Galbraith δεν αποκλείει την ανάδυση διαλυτικών καταστάσεων στον ευρωπαϊκό νότο που θα θυμίζουν τον εμφύλιο πόλεμο στην Γιουγκοσλαβία. Επί τούτου θεωρεί ότι ήδη παρακολουθούμε ξανά στην Ευρώπη την διάλυση κρατών και μας καλεί να εξερευνήσουμε το φαινόμενο της Ισπανίας.

   Ενώ η οικονομική πίεση προς την χώρα αυξάνει,  η πλουσιότερη περιοχή της η Καταλονία, επιζητά να αυτονομηθεί μεταξύ άλλων λόγω της αυξανόμενης ανισότητας μεταξύ των περιφερειών της χώρας. Όμοια με την Ισπανία, και η Γιουγκοσλαβία ήταν μια σύγχρονη κοινωνία που βρισκόταν,  μεταξύ άλλων, κάτω από μεγάλη οικονομική πίεση.

   Δυστυχώς τονίζει ο Galbraith ότι άπαντες θεωρούν πολύ σκληρή και λανθασμένη την πολιτική που ασκείται απέναντι στην Ελλάδα, κανένας και ειδικότερα η Μέρκελ δεν τολμάει να την εγκαταλείψει για εκλογικούς λόγους. Ορθώς διαπιστώνει επομένως ο Galbraith ότι η συγκεκριμένη στάση δεν συνάδει σε τίποτα με μια στρατηγική για την Ευρώπη.

   Όπως ποια στρατηγική επιβάλλεται σήμερα;

   Κατά τον Galbraith η σημερινή κατάσταση της Ευρώπης δεν διαφέρει πολύ από την κατάσταση των ΗΠΑ την δεκαετία του 30, της βαριάς οικονομικής κρίση με μεγάλες διαφορές μεταξύ βορρά και νότου. Ο νότος βρέθηκε συστηματικά σε κατάσταση ύφεσης και φτώχειας. Τότε θεσπίστηκε το New Deal, ένα πρόγραμμα μέτρων μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση πού ήταν στο μεγαλύτερο μέρος του ένα πρόγραμμα ανασυγκρότησης του νότου ο οποίος επωφελήθηκε από τις επενδύσεις σε υποδομές καθώς επίσης από τα τότε εισηγμένα κοινωνικά προγράμματα,  την κοινωνική ασφάλιση, τις ασφαλίσεις υγείας Medicare und Medicaid και την εισαγωγή των ελάχιστων μισθών.

   Εμβαθύνοντας την ανάλυση του για την ανισότητα στο βιβλίο του Inequality and Instability“ (ανισότητα και αστάθεια) που κυκλοφόρησε την άνοιξη ο Galbraith ισχυρίζεται ότι το κλειδί για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι η αντιμετώπιση της ανεργίας. Αυτό σημαίνει ότι οι ευρωπαίοι πολιτικοί πρέπει να αποστραφούν από την καθιερωμένη λογική πως η αγορά εργασίας λειτουργεί σαν μια ψαραγορά στη οποία όσο περισσότερο ψάρι προσφέρεται, τόσο φτηνότερο θα είναι.

   Οι θιασώτες της λιτότητας ισχυρίζονται ότι μετά την εισαγωγή του ευρώ οι μισθοί και τα μεροκάματα αυξήθηκαν σημαντικά στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας και οι περικοπές που γίνονται σήμερα προορίζονται στο να καταστήσουν τις χώρες αυτές πιο ανταγωνιστικές.

   Με βάση αυτή την λογική επιβάλλεται στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας του νότου μια πολιτική μείωσης των μισθών. Όμως η αγορά εργασίας δεν είναι τόσο ευέλικτη όπως άλλες αγορές και ειδικότερα σε μια περίοδο κρίσης οι επιχειρήσεις δεν κάνουν προσλήψεις μόνο και μόνο επειδή έπεσαν οι μισθοί. Οι περικοπές το μόνο που καταφέρνουν είναι να αυξήσουν την ανεργία και να μειώνουν την οικονομική μεγέθυνση. Δεν αναμένεται λοιπόν,  οι μισθολογικές περικοπές να λύσουν το πρόβλημα ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας διότι όποιος μπορεί ήδη εγκατέλειψε την χώρα ή πρόκειται να το κάνει. Αναμένεται δε η χώρα να εγκαταλειφθεί ακόμα και από τους εφοπλιστές μόλις τους επιβληθούν φόροι. Άλλωστε τα καράβια κινούνται.

   Το γεγονός δε ότι ελληνική οικονομία έχει καταβαραθρωθεί κατά 27 % δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστική για νέες επενδύσεις. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ωστόσο είναι ότι εάν σε ορισμένους παραγωγικούς τομείς ή σε ορισμένες περιοχές οι μισθοί είναι πολύ χαμηλοί και σε άλλες πολύ υψηλοί τότε όλοι επιθυμούν να μεταβούν στις υψηλές μισθολογικές ζώνες όμως δεν τα καταφέρνουν. Έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η ανεργία είναι πάρα πολύ χαμηλή σε χώρες όπως η Αυστρία διότι η μισθολογική ψαλίδα είναι πολύ μικρή. Οι χώρες αυτού του τύπου μακροπρόθεσμα υπάγονται στις πλουσιότερες, διότι για να μπορέσουν να πληρώνουν υψηλούς μισθούς οι επιχειρήσεις στρέφονται ολοκληρωτικά προς την καινοτομία.

   Βέβαια κατά τον Galbraith τα τελευταία έτη στα οποία εκτυλίσσεται η κρίση έχασαν όλες οι εισοδηματικές ομάδες κάτι. Ακόμα και πολλοί πλούσιοι, που ξεκινούσαν όμως από ένα πολύ υψηλό εισοδηματικό επίπεδο. Παράλληλα με αυτή την εξέλιξη αυξήθηκαν όμως σημαντικά τα χρέη των ιδιωτών και των νοικοκυριών κάτι για το οποίο η χρηματοοικονομία δεν είναι άμοιρη ευθυνών, αφού σε πολλές περιπτώσεις συμπεριφέρθηκε με την λογική της απληστίας.

   Δόθηκαν δάνεια σε ανθρώπους που δεν μπορούσαν να πληρώσουν καν την πρώτη δόση και μεταπουλήθηκαν δάνεια στους ευρωπαίους οι οποίοι με ευχαρίστηση πίστευαν στην αξιολόγηση 3 Α. Όπως είδαμε, η χρηματοπιστωτική βιομηχανία συνέβαλε στο διάστημα μεταξύ 1980 και 2000 σε ένα σημαντικό άνοιγμα όσον αφορά την κατανομή των εισοδημάτων. Σημειώνεται δε ότι στα εισοδήματα δεν ανήκουν μόνο μισθοί και συντάξεις αλλά και τα μερίσματα μετοχών και άλλα χρηματοοικονομικά έσοδα που αποκτήθηκαν χωρίς απόδοση εργασίας η υπηρεσίας.

   Η άνιση κατανομή εισοδήματος κατά τον Galbraith είναι συγκρίσιμη με την πίεση του αίματος. Εάν είναι ψηλή υφίσταται το ενδεχόμενο να επέλθει η καταστροφή, εάν είναι χαμηλή πάλι υπάρχει πρόβλημα. Εάν το εισόδημα συγκεντρώνεται σε μια πολύ μικρή μερίδα του πληθυσμού τότε ξαφνικά ολόκληρη η οικονομία εξαρτάται από αυτή την ομάδα Αυτή η ομάδα αποφασίζει εάν επενδύσει στις ΗΠΑ, στην Ελλάδα σε χώρες που υπόσχονται μεγαλύτερα κέρδη.

   Εν κατακλείδι ο Galbraith διατείνεται πως η κρίση οδηγεί σε μια πραγματικά δραματική αύξηση των ανισοτήτων εντός της ζώνης του ευρώ από τη μία πλευρά και στο εσωτερικό των κρατών μελών από την άλλη πλευρά. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι μεμονωμένες οικονομίες σχεδόν καταστράφηκαν υπό την τρέχουσα στρατηγική διαχείρισης της κρίσης, η οποία βασίζεται αποκλειστικά και μόνο σε προγράμματα λιτότητας, φέρνοντας ο κορυφαίο παράδειγμα την Ελλάδα.

   Το αποτέλεσμα των πολιτικών λιτότητας  είναι μια η όλο πιο δραματική αύξηση της ανεργίας και η μαζική μετανάστευση στην Ευρώπη από την άλλη. Όμως η δυσχερή κατάσταση αυτή απειλεί να συνδυαστεί με μια μακροχρόνια ύφεση η οποία δεν μπορεί παρά να καταλήξει στην ταχεία οικονομική αποδόμηση και την αποξήρανση των οικονομιών της περιφέρειας - παρόμοια με αυτή που βίωσε επί δεκαετίες ο Νότος των Ηνωμένων Πολιτειών μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο.

   Ορμώμενος από τον λόγω κίνδυνο ο Galbraith τονίζει ότι « όποιος πιστεύει στις  πλούσιες χώρες ότι θα μπορούσε να ξεφύγει από τις κοινωνικές συνέπειες, κάνει μεγάλο λάθος. Όπως έχει δείξει η ιστορία ξανά και ξανά, όταν η περιφέρεια μιας οικονομικής οντότητας παρουσιάζει ραγδαία παρακμή, αυτό έχει κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες για την περιοχή του κέντρου». Ο Galbraith βλέπει ως αιτία και την έλλειψη συστημάτων κοινωνικής εξισορρόπησης μεταξύ των διαφορετικών οικονομικών περιφερειών στην Ευρώπη. Στις ΗΠΑ υπάρχουν κατά την άποψη του αρκετοί μηχανισμοί για την άμβλυνση τέτοιων μετατοπίσεων των επιμέρους περιφερειών. Αν η ΕΕ δεν αποφασίσει σύντομα να εισαγάγει αυτούς τους μηχανισμούς με συνέπεια επιμένει ο Galbraith,  η κατάσταση στην Ευρώπη θα χειροτερέψει ακόμη περισσότερο».

   Στην κατεύθυνση αυτή ο Galbraith προτείνει ριζοσπαστικά μέτρα. Βραχυπρόθεσμα, απαιτούντα τρία πράγματα. Κοινά ευρωπαϊκά ομόλογα, μια ισχυρή επενδυτική πρωτοβουλία, για παράδειγμα, μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), και ο εξευρωπαϊσμός της χρηματοπιστωτικών ρυθμίσεων. Η Ευρώπη πρέπει να ξεφύγει από τις διαφορετικούς εθνικούς τραπεζικούς κανονισμούς. "Τα τρία πράγματα που προαναφέρθηκαν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν κατ 'αρχήν πολύ σύντομα και θα σταθεροποιούσαν την κατάσταση στην Ευρώπη άμεσα". Συνακόλουθα ο Αμερικανός οικονομολόγος προτείνει τα επόμενα βήματα: «Ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα συνταξιοδότησης  - δηλαδή εναρμονισμένα πρότυπα συνταξιοδότησης σε όλη την Ευρώπη. Έτσι, η αγοραστική δύναμη θα κινηθεί προς την περιφέρεια, και θα μετριαστούν οι περιφερειακές ανισότητες". Τόσο η ανάλυση του Galbraith όσο και οι προτάσεις του χαρακτηρίζονται από τόλμη. διορατικότητα και ευστροφία. Δυστυχώς ωστόσο δεν αναπαράγονται στην χώρα μας από κανένα θεσμό, είτε είναι πολιτικό κόμμα είτε εκπροσώπηση των εργαζομένων και ακόμη λιγότερο από την ελληνική διανόηση.

   Η δυσχερή έκβαση της κρίσης ωστόσο αναδεικνύει ότι δεν αρκεί πλέον να διακρίνουμε διαχωριστικές γραμμές με σχήματα τύπου «αριστερά- δεξιά»,  «μνημόνιο»- αντιμνημόνιο», «προδότης- πατριώτης», «φασίστας -δημοκράτης»,  εάν δεν επενδύσουμε τις αντιθέσεις με το απαιτούμενο περιεχόμενο. Αυτή θα είναι η κυρίαρχη άσκηση για όσους σπεύδουν και επιθυμούν να κυριαρχήσουν η να κυβερνήσουν το μέλλον.