Τα απολυταρχικά καθεστώτα δεν μπορούν να
υπάρξουν χωρίς την κοινωνία αυτή που θα στηρίξει τον ολοκληρωτισμό. Ο Χίτλερ,
σε ομιλία του προς τα S. A. είπε: «Ό,τι είσαστε, το είσαστε χάρη σ’ εμένα. Ό,τι
είμαι, το είμαι χάρη σ’ εσάς και μόνο».
Ο
ανθρωπολογικός τύπος που συμβάλει περισσότερο στην κυριαρχία και διαιώνιση των
ολοκληρωτικών καθεστώτων, δεν είναι τόσο αυτός του κτήνους του βασανιστή ή του
χαφιέ, αλλά ο Μαζάνθρωπος, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου είναι ο εθισμός στο
lifestyle, στην εύκολη και ανέμελη ζωή, στο θέαμα και η απομόνωση ή έλλειψη
φυσιολογικών κοινωνικών σχέσεων.
Οι
φασιστική δικτατορία του Μουσολίνι, τα στρατιωτικά καθεστώτα του Σαλαζάρ, του
Πινοσέτ και του Παπαδόπουλου βάσιζαν την κυριαρχία τους όχι μόνο στις διώξεις
των πολιτικών τους αντιπάλων, αλλά στην καλλιέργεια ενός ξέγνοιαστου lifestyle,
μιας συνεχόμενης και επαναλαμβανόμενης εικόνας μιας ατέλειωτου πανηγυριού, σαν
να πρόκειται για το ακριβό περιτύλιγμα ενός
χαλασμένου προϊόντος, μια βιτρίνα που κρύβει τις πληγές μιας
κοινωνίας που αιμορραγεί αλλά όντας
υπνωτισμένη από τα καταναλωτικά ναρκωτικά.
Προκειμένου
να καταλάβουμε καλύτερα, θα πρέπει να θυμηθούμε αρχικά την ταινία Roma του Φεντερίκο Φελίνι, που απεικονίζει την ζωή
των Ιταλών κάτω από το φασιστικό
καθεστώς του Μουσολίνι, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο
Φελίνι περιγράφει με απόλυτη ακρίβεια το πρώτο βασικό στοιχείο που συναντά κανείς στον φασισμό: η υλιστική ζωή,
η πληθώρα των απολαύσεων και οι
θεατρικές επιθεωρήσεις μας δίνουν την εντύπωση ότι οι άνθρωποι κάτω από ένα
τέτοιο καθεστώς ζουν ευχάριστα. Η κρατική βία και οι διώξεις έρχονται σε δεύτερη μοίρα και συχνά
δεν αγγίζουν τον όχλο ο οποίος έχει κυριολεκτικά παραλύσει (γι’ αυτό και
άλλωστε είναι όχλος και όχι πια πολίτες) μέσα σ’ ένα βαθύ κλίμα
από-πολιτικοποίησης, απάθειας ή στείρας
αναπαραγωγής κρατικής προπαγάνδας. (Η από-πολιτικοποίηση αποτελεί βασικό στοιχείο που οδηγεί στον
ολοκληρωτισμό για την Hannah Arendt). Τα θεάματα που τα καθεστώτα αυτά
προσφέρουν είναι είτε αστείες παρωδίες δίχως πολιτικό περιεχόμενο, είτε
προπαγανδιστικά show, με σκοπό να προσελκύσουν τον όχλο στο πανηγύρι του lifestyle.
Οι μάζες αυτές προέρχονται από μια διάτρητη κοινωνία, στις οποίες έρχεται το
εθνικιστικό συναίσθημα (ο εθνικισμός αποτελεί πάντοτε πεμπτουσία των
περισσότερων στρατιωτικών καθεστώτων) να συγκολλήσει.
Η χρόνια αποπολιτικοποίηση, ο ζαμανφουτισμός,
το κλείσιμο του καθενός στην ιδιωτική του σφαίρα, και η αποξένωση συνθέτουν το
πάζλ της κρίσης της δυτικής κοινωνίας, και της ελληνικής συμπεριλαμβανομένης.
Τόση από-πολιτικοποίηση και εθισμό στην κουλτούρα του κιτς και της ξενοιασιάς,
πραγματικά θα τη ζήλευαν ακόμα και οι στρατιωτικοί δικτάτορες. Σε μια σύγχρονη
Δυτική κοινωνία δεν χρειάζεται κάποιο καθεστώς να ασκήσει σωματική βία από τη
στιγμή που τα ελέγχει τα Μέσα Ενημέρωσης και Ψυχαγωγίας, τα οποία έχουν πετύχει
ν’ απομακρύνουν τον καθένα μας από την πολιτική σφαίρα, βομβαρδίζοντάς μας καθημερινά
με εικόνες lifestyle, δημιουργώντας ψεύτικες ανάγκες, χτυπώντας την πιο
κεντρική δομή του ανθρώπινου ενστίκτου, την ψυχή, όπως θα έλεγε και ο Φρόιντ,
και ελέγχοντας τα συναισθήματα μέσα από προβαλλόμενες εικόνες, καλλιεργώντας το
φαντασιακό της υπερκατανάλωσης.
Έτσι
το πολιτικό όν ο άνθρωπος μετατρέπεται σε Μαζάνθρωπος, εθίζεται στον
καταναλωτισμό και την απάθεια, αναζητώντας διεξόδους μέσα από τις διάφορες
φετιχιστικές εικόνες και διαφημίσεις. Είχε άδικο, συνεπώς, ο Ουμπέρτο Έκο, όταν
έλεγε πως σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν πραξικοπήματα με τανκς, όταν υπάρχει
τηλεόραση; Μιλάμε, συνεπώς, για την κρίση σαν να πρόκειται για ένα φαινόμενο
των τελευταίων δύο-τριών ετών, αποφεύγοντας να εξετάσουμε τα μικρές φυσαλίδες
της φούσκας που μόλις έσκασε. Η συστηματική διαστρέβλωση των ιστορικών
γεγονότων, η δημιουργία εθνικών μύθων, οι κατά καιρούς «μεγάλες ιδέες» (οι
οποίες ξεκινούν από τη «πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικιά μας θα ναι» και
φτάνουν στην Ευρωζώνη και τους Ολυμπιακούς Αγώνες), η διαχρονική ανευθυνότητα
και υποκειμενικότητα στη διαχείριση και μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος,
η καλλιέργεια του πολιτισμού του σκυλάδικου, η συνολική απαξίωση της πολιτικής
και η μετάλλαξη της σ’ ένα σόου τηλεκαρναβάλων, καθώς και πολλές άλλες
φυσαλίδες αιωρούνται γύρω μας, καθώς εμείς συνεχίζουμε να βυθιζόμαστε όλο και
πιο βαθιά στην ιδιωτική μας ζωή, αποστρεφόμενοι την συμμετοχή, την
κοινωνικοποίηση και συνεχίζοντας την διαίρεση της κοινωνίας σε εκατομμύρια μικροσκοπικά
«εγώ».
Όταν, όμως, έσκασε η μεγάλη φούσκα της
κατανάλωσης, ο Μαζάνθρωπος αυτός, ο άγνωστος μεταξύ αγνώστων, αναζητά μια νέα
φούσκα για να κουρνιάσει μέσα της, να βρει την ασφάλεια που έχει χάσει, να
πατήσει στη γη που έφυγε από τα πόδια του. Πώς, λοιπόν, θα αποφύγει ο Μαζάνθρωπος
το αυτομαστίγωμα στον οποίο καθημερινά τον καλούν η πολιτική τάξη, οι διεθνείς
κι εγχώριες οικονομικές ελίτ, τα ΜΜΕ; Πως θα ξεπεράσει και την ίδια του τη
φυσική του ροπή προς την ιδιοτέλεια, την αδράνεια, τον φετιχισμό και την ασημαντότητα;
Πώς θα απαλύνει τον πόνο της υπευθυνότητας, της αυτοκριτικής, πώς θ’ απομακρυνθεί
και πάλι απ’ τον δύσβατο δρόμο της κοινωνικής δημιουργίας που απλώνεται
ανοιχτός μπροστά του; O εθνικιστικός ναρκισσισμός, και πάλι, θα του προσφέρει
χείρα βοηθείας… έτσι ώστε να τον διαχωρίσει απ’ το γείτονα του, να του
προσφέρει το βάθρο της (τάχα μου) φυλετικής ανωτερότητας, να δικαιολογήσει τα
λάθη του παρελθόντος ρίχνοντας τις ευθύνες σε Εβραίους, ιλλουμινάτι, ψεκασμούς
αεροπλάνων, μετανάστες και αριστερούς ή αναρχικούς.
Ο Μαζάνθρωπος, λοιπόν, είναι εδώ. Είναι ο
γείτονας με τον οποίο δεν έχουμε ανταλλάξει καλημέρα, είναι ο συνάδελφος στη
δουλειά με τον οποίο δεν έχουμε πιει ποτέ ένα καφεδάκι, είναι η φουρνάρισσα την
οποία δεν ρωτήσαμε ποτέ αν είναι καλά. Είναι μέσα σε σπίτι με κλειστά
παντζούρια, σε αγέλαστο τραπέζι στο καφενείο, σε οθόνη υπολογιστή που μένει
ανοιχτή εικοσιτετράωρα ολόκληρα. Κι όσο δεν κοινωνικοποιείται, όσο δεν ψάχνει
για ζωή, τόσο η νέα φούσκα του εθνικού παραληρήματος τον παρασύρει εντός της. Ο
Μαζάνθρωπος δεν είναι πάντα ο Μαλάκας της ιστορίας μας. Ο Μαλάκας όμως είναι
πάντα Μαζάνθρωπος.
(Πηγή: left.gr)
