Η περικοπή των δημόσιων
δαπανών και η αύξηση των φόρων σε μια ήδη εξασθενημένη οικονομία είναι μια
συνταγή που οδηγεί με βεβαιότητα στην καταστροφή. Αυτό ακριβώς ήταν το πιο
σοβαρό λάθος του Φράνκλιν Ρούζβελτ και αυτό έχει μείνει στην Ιστορία ως το
μεγάλο μάθημα του 1937.
Εκείνη τη χρονιά, ο
Αμερικανός πρόεδρος που εφάρμοσε το New Deal πίστεψε ότι είχε νικήσει οριστικά
τη Μεγάλη Yφεση και άλλαξε την κατεύθυνση της οικονομικής του πολιτικής,
περικόπτοντας τις δημόσιες δαπάνες και αυξάνοντας τη φορολογία. Το 1937
σηματοδότησε τη νέα πτώση σε μια βαριά ύφεση. Το μάθημα του 1937 έχει λησμονηθεί.
Όλοι γνωρίζουν το 1929, τη χρονιά του κραχ της Γουόλ Στριτ που ήταν η αρχή της
μεγάλης κρίσης, ενώ το 1937 το θυμούνται μόνο λίγοι ειδικοί.
Διδακτική παραβολή
Ο κίνδυνος ενός νέου 1937
προκάλεσε μια ενδιαφέρουσα δημόσια συζήτηση στην Αμερική. Μιλώντας στους «New
York Times», ο ιστορικός της Μεγάλης Ύφεσης Ρόμπερτ Μακελβέιν σημείωσε: «Οι
αναλογίες με όσα συμβαίνουν σήμερα είναι ισχυρές, επειδή και τότε όπως και
σήμερα οι κυβερνήσεις έπρεπε να αποφασίσουν αν και πότε θα ανακόψουν τις
πολιτικές δημόσιας δαπάνης και εκτύπωσης χρήματος που χρησιμοποιήθηκαν για να
καταπολεμηθεί η αρχική κρίση».
Ακόμη και η αμερικανική
Ομοσπονδιακή Τράπεζα αποφάσισε να δημοσιεύσει μια μελέτη με τίτλο «Η ύφεση του
1937: μια διδακτική παραβολή». Ο οικονομολόγος Φρανσουά Βελντ, που συνέταξε
αυτή τη μελέτη, αρχίζει με τη φράση: «Η ύφεση του 1937 είναι ένα μάθημα για το
οποίο πρέπει να στοχαστούμε. Διέκοψε βίαια την ανάκαμψη μετά τη Μεγάλη Ύφεση
του 1929-1933». Οι αναλογίες τού σήμερα με το 1937 είναι πολλές. Τότε ο δείκτης
Dow Jones του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης έπεσε κατά 49% μέσα σε ένα χρόνο.
Η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 37%. Η ανεργία αυξήθηκε από το 14% στο
19%.
Η εξασθένηση της ζήτησης
οδήγησε σε μια γενικευμένη πτώση των τιμών, δηλαδή στο φαινόμενο του
αποπληθωρισμού. Η κύρια ομοιότητα με το 1937 έγκειται στον προσανατολισμό της
οικονομικής πολιτικής των κυβερνήσεων.
Το New Deal
Μέχρι εκείνη τη χρονιά, ο
Ρούζβελτ είχε υιοθετήσει έντονα επεκτατική οικονομική πολιτική, το σύμβολο της
οποίας ήταν τα μεγάλα δημόσια έργα. Η στρατηγική του New Deal εμπνεόταν από τη
θεωρία του Bρετανού οικονομολόγου Τζον Μέιναρντ Κέινς: όταν η
ανάπτυξη παραλύει εξαιτίας της μείωσης της ζήτησης (κατανάλωση, επενδύσεις),
τότε το κράτος πρέπει να παρέμβει με τις δικές του δαπάνες, χωρίς να ανησυχεί
για το έλλειμμα.
Ο Ρούζβελτ είχε
εγκαινιάσει την οικοδόμηση του πρώτου συστήματος κοινωνικής πρόνοιας για όλους
τους Αμερικανούς. Με την πολιτική της αύξησης των δημόσιων δαπανών, το
ομοσπονδιακό χρέος των Ηνωμένων Πολιτειών αυξήθηκε από το 16% του ΑΕΠ το 1929
στο 40% του ΑΕΠ το 1936. Η κεϊνσιανή συνταγή που εφάρμοσε ο Ρούζβελτ
λειτούργησε αποτελεσματικά: μεταξύ του 1933 και του 1936 η αμερικανική
οικονομία ξαναμπήκε στο δρόμο της ανάπτυξης, με ετήσια ποσοστά αύξησης του ΑΕΠ
της τάξης του 9% (ποσοστά που σήμερα θα τα χαρακτηρίζαμε «κινεζικά»).
Το 1937, όμως, μεγάλο
μέρος της αμερικανικής πολιτικής τάξης -Ρεπουμπλικάνοι και Δημοκρατικοί-
παρότρυνε τον πρόεδρο να ανακόψει ταχύτητα. Υποστήριζαν ότι, τώρα που επανήλθε
η ανάπτυξη, η κυβέρνηση έπρεπε να ασχοληθεί με τη μείωση των ελλειμμάτων και να
βάλει τάξη στο δημόσιο προϋπολογισμό. Ο Ρούζβελτ υποχώρησε σ’ αυτές τις πιέσεις
(περίπου όπως ο Ομπάμα συμβιβάστηκε με τη ρεπουμπλικανική πλειοψηφία στη
Βουλή).
Έτσι ο Λευκός Οίκος
άλλαξε δραστικά τις προτεραιότητές του. Το 1937 αποφάσισε να περικόψει τις
δημόσιες δαπάνες, διακόπτοντας πολλά από τα προγράμματα του New Deal.
Ταυτόχρονα αύξησε τη φορολογία, καθιερώνοντας και έναν πρόσθετο φόρο για την
κοινωνική ασφάλιση. Τα φορολογικά έσοδα αυξήθηκαν θεαματικά (66% μέσα σε ένα
χρόνο). Έγινε μια φορολογική επιδρομή χωρίς προηγούμενο, η οποία ωστόσο
χαρακτηριζόταν από ένα ισχυρό πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο φορολογικός
συντελεστής για τα εισοδήματα πάνω από ένα εκατομμύριο δολάρια ανέβηκε από το
59% στο 75% (ενώ στη σημερινή Αμερική, χάρη στον Τζορτζ Μπους,
βρίσκεται στο 35%). Οι επιπτώσεις στην
πραγματική οικονομία υπήρξαν άμεσες και οδυνηρές.
Η Αμερική βυθίστηκε ξανά
στα βάσανα της Μεγάλης Ύφεσης. Από αυτήν τη δύσκολη κατάσταση θα έβγαινε μόνο
από δύο χρόνια μετά και ίσως χάρη στην καθοριστική συμβολή που έδωσε η αύξηση
των στρατιωτικών δαπανών κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
(πηγή: Ελευθεροτυπία)
